Nisan ayında cari işlemler dengesi, açık veren hizmet dengesi ve genişleyen dış ticaret dengesiyle birlikte yaklaşık 4,5 milyar USD beklentilerin üzerinde 5,1 milyar USD açık verdi ve aylık olarak Mayıs 2018'den beri verilen en büyük açık oldu. Seyahat gelirlerini içeren hizmet dengesi ise Aralık 2007'ten bu yana ilk kez açık verdi. Yıllıklandırılmış bazda cari denge nisan ayında 1,3 milyar USD fazladan 3,3 milyar USD açığa yöneldi (Şekil 1). Mart ayında enerji ve altın hariç cari denge 21 ay aradan sonra açık vermişti, nisan ayında da hızlanarak 3,3 milyar USD açık verdiğini görüyoruz. Geçici verilere göre mayıs ayında ihracatın, ithalattan daha hızlı azalışını sürdürdüğünü ancak dış ticaret açığının nisan ayına göre daha ılımlı seyrettiğini gözlemliyoruz. Önümüzdeki dönemde salgının gidişatı ihracat rakamlarında ve turizm rakamlarında belirleyici olacak ana unsur.
Şekil 1. Bir yıl aradan sonra kümülatif cari denge açık verdi.
- Türkiye genelinde yurt dışı uçuşlar 27 Mart itibarıyla tamamen durduruldu. Bu gelişmeler ışığında seyahat gelirlerini içeren hizmet dengesi ise Aralık 2007'den bu yana ilk kez açık verdi. Nisan 2019'da 1,4 milyar USD gerçekleşen turizm gelirleri, bu sene sıfır gerçekleşti. Taşımacılık kalemi yıllık %75 düşüş gösterdi. Mayıs ayında da hizmet dengesindeki baskının sürmesini beklemekteyiz. Haziran ayında ise yurt dışı uçuşlar kademeli bir şekilde yeniden başlıyor, ülkelerde salgının gidişatı turizm tarafında belirleyici olacak ana unsur olarak gözüküyor. Bu arada nisan ayında ihracatın %42, ithalatın ise %25 düştüğü görülüyor.
Tablo 1. Salgının en keskin hissedildiği hizmet dengesi açık verdi.
Birincil gelir dengesi: Çalışan ücretleri, faiz ve kar payları ile temettü transferleri, yatırım geliri.
İkincil gelir dengesi:
Karşılıksız olarak yapılan transferler (hibe, yardımlar vb.) ve işçi gelirleri.
- Dış ticaret dengesinde mayıs ayında, nisan ayına göre daha sınırlı bir dış ticaret açığı görüyoruz, ancak geçen seneye göre %104'lük bir artış mevcut. Ticaret Bakanlığı'nın açıkladığı geçici dış ticaret rakamlarına göre mayıs ayında ihracat, bir önceki yıla göre %40,8 azaldı ve 9,96 milyar USD gerçekleşti, bununla birlikte ihracatın nisan ayına göre %10,8 artmasını bir toparlanma ışığı olarak önemli buluyoruz. İthalat ise %27,7 azalarak 13,4 milyar USD gerçekleşti. İhracat rakamlarında mayıs ayında pandeminin etkisiyle sokağa çıkma kısıtlamalarının yanı sıra takvim etkisi (1 Mayıs, 19 Mayıs ve Ramazan Bayramı) de etkili oldu. Nitekim geçen sene mayıs ayında 22 olan iş günü bu sene 16 iş gününe geriledi ve ihracatı daha da baskıladı.
- Neticede yılın geri kalanında cari işlemler dengesinde birçok faktör etkili olmayı sürdürecek. Petrol fiyatları enerji ithalatımızı aşağı yönlü destekleyebilecek bir faktör olurken, küresel salgının etkisiyle ihracat ve başta turizm olmak üzere hizmet gelirleri ise baskı altında kalmayı sürdürecek. Yurt içi talep ise ithalatımızı baskılayacak bir diğer unsur olarak öne çıkmakta. Güncel anketlerde yıl sonu cari denge beklentilerinin 10 milyar USD civarında açık yönünde şekillendiğini görmekteyiz.
Cari açığımızı nasıl finanse ettik?
2020 yılı Nisan ayında cari denge 5,1 milyar USD açık verirken, 2,3 milyar USD net yabancı sermaye çıkışı oldu. Net hata noksanın da yaklaşık 1,2 milyar USD çıkış yönünde olmasıyla rezervlerde 8,6 milyar USD'lik azalış görüldü.
- Salgın kaynaklı risk iştahındaki dalgalanmayla portföy akımlarında 2,3 milyar USD çıkış görüldü, diğer yatırımlardaki sınırlı giriş ise buradaki kaybı görece sınırladı. Doğrudan yatırımlarda ise Şubat 2018'den bu yana ilk kez çıkış görüyoruz. Ayrıca mayıs ve haziran ayında eurobond itfaları bulunmakta, toplamda yaklaşık 29 milyar TL'lik dış borç ana para ödemesi finansman tarafındaki gelişmeler açısından önemli olabilir.
- Diğer yatırımlar altında, yurt içi bankaların yurt dışı muhabirlerindeki efektif ve mevduat varlıkları 2,3 milyar USD ve yurt dışı bankaların yurt içindeki mevduatları 0,7 milyar dolar net artış kaydetti.
- Yurt dışından sağlanan kredilerde bankalar, Genel Hükümet ve özel sektör nette geri ödeyici oldu. Bankalar ve diğer sektörler sırasıyla 843 milyon USD ve 62 milyon USD ve Genel Hükümet de 70 milyon USD net geri ödeme gerçekleştirdi.
- Portföy yatırımlarının çıkışında, yurt dışı yerleşiklerin hisse senedi piyasasında 0,85 milyar USD ve devlet iç borçlanma senetleri piyasasında 1 milyar USD net satış yapması etkili oldu. TCMB haftalık menkul kıymet istatistiklerine baktığımızda ise mayıs ayında portföy çıkışının nisan ayına göre sınırlı da olsa azalarak devam ettiğini görüyoruz.
- Kaynağı belli olmayan giriş çıkışları gösteren net hata noksan kalemi ise geçen sene 3,2 milyar USD giriş sonrası bu sene 1,2 milyar USD çıkış gösterdi. Rezervlerde de düşüş, mart ayının yarısı seviyesinde gerçekleşti ve mart ve nisan ayında toplamda rezerv azalışı 25 milyar USD oldu. TCMB aylık rezerv rakamlarına baktığımızda ise toplam rezervler mayıs ayında yaklaşık 5 milyar USD artmış durumda. Bu durumda ise özellikle Katar'la yapılan swap anlaşması etkili oldu.
Tablo 2. Cari dengenin finansman kaynakları (USD Milyon)
Rezervlerdeki (+) değeri rezervlerdeki azalışı, rezervlerdeki (-) değeri rezervlerdeki artışı göstermektedir.
2020 yılının turizm sektörü için oldukça zorlu bir yıl olacağı gözlenmekte ve turizm sektörünün daha çok yerli turiste yöneleceği gözleniyor. Nisan ayında gelen turist sayısında %99'un üzerinde düşüş gözlenirken, turizm geliri yıllık %100 gerilemiş durumda.
Şekil 2. Turist sayısı ve turizm gelirleri %100’e yakın geriledi.
