Kasım ayında cari işlemler dengesi, 450 milyon dolar olan beklentilerin hafif üzerinde 518 milyon dolar açık verdi ve böylece temmuz ayından bu yana ki cari fazla görünümünü sona erdirdi (Şekil 1). Yıllıklandırılmış cari fazla da eylül ayındaki rekor yüksek seviyesi olan 5,4 milyar dolardan uzaklaşmayı sürdürdü ve kasım ayında 2,7 milyar dolara geriledi. 2018 yılı Kasım ayında aylık cari fazla 1 milyar dolar, kümülatif açık ise 33,4 milyar dolar gerçekleşmişti (Tablo 1). 2018 yılı Aralık ayında ise cari denge 1,5 milyar açık vermişti.
Şekil 1. Cari İşlemler Dengesinin Aylık Görünümü (Milyon Dolar)
Portföy akımının son 11 ayın en güçlü girişini gerçekleştirmesi, bankacılık sektörünün aylık dış borç çevirme oranının %130 seviyesini aşarak 20 ayın en yükseğine çıkması ve rezervlerin ardı ardına 5 aydır ki artışını sürdürmesi detaylarda dikkat çeken olumlu gelişmeler. Dış ticaret açığındaki genişlemeye karşın, turizm gelirinin bir önceki yılki kasım ayına göre %15 artışla güçlü seyrini sürdürmesi diğer bir olumlu gelişme.
Bu arada net altın ithalatının son 2 aydır 1,3 milyar dolar üzerinde, dış ticarete negatif anlamda katkı yaptığını görmekteyiz. Altın ithalatı, 2018 yılı Kasım ayına göre %300 civarındaki artış sergiledi.
Cari dengedeki iyileşmenin hız kesmesinde en belirleyici olan faktör ise toparlanan iç taleple birlikte artışa geçen ithalat oldu. Öyle ki 2018 yılı Kasım ayında 412 milyon dolar olan dış ticaret fazlası, Kasım 2019'da 1,1 milyar dolar dış ticaret açığına yöneldi (Tablo 1). Aralık ayına ait geçici dış ticaret verileri de ithalatın yıllık %20 artarak kademeli toparlanmanın sürdüğüne işaret ediyor.
2019 yılında 1,5 milyar dolar civarında cari fazla verdikten sonra 2020 yılında cari dengenin 11 milyar dolar civarında açık vermesini beklemekteyiz. Yetkililer ithalata yönelik tedbirlerini ise sürdürüyor, en son havayolları, seyahat acenteleri ve konaklama ile ilgili yurt dışına ilişkin harcamalarda kredi kartı taksitlendirme sürelerinin altı aydan üç aya düşürülmesine karar verildi.
Bu sene iktisadi faaliyetteki toparlanma hızı ile birlikte milli gelir ile ithalat arasındaki ilişkinin gelişimi ve ihracatın performansı cari denge üzerinde belirleyici olacak. TCMB Beklenti anketinde anket katılımcılarının, bu sene için cari açık beklentileri ise 13 milyar dolar seviyesinde. Anket katılımcıları bu sene için %3,4 civarındaki bir büyüme karşılığı bu cari açığı beklemekteler.
Tablo 1. Dış ticaret açığındaki kısmi genişleme ile birlikte kümülatif cari fazla azalışını sürdürüyor.
Birincil gelir dengesi: Çalışan ücretleri, faiz ve kar payları ile temettü transferleri, yatırım geliri.
İkincil gelir dengesi: Karşılıksız olarak yapılan transferler (hibe, yardımlar vb.) ve işçi gelirleri.
Cari açığımızı nasıl finanse ediyoruz?
Borçlanma iştahı toparlanıyor
Geçen sene ve bu sene kasım aylarında benzer miktarda net sermaye girişinin olduğu gözüküyor. Ancak kompozisyon açısından incelediğimizde bu yılın kasım ayında 2 milyar dolarlık portföy girişi dikkat çekmekte. Yurt dışında gerçekleştirilen tahvil ihracı ile portföy yatırımlarındaki giriş arttı. Hazine'nin 2,5 milyar dolarlık 5 yıl vadeli borçlanmasına karşılık 1,5 milyar dolarlık ödemesi ile nette 1 milyar dolar borçlandığı görülmekte. Hisse senedinde 255 milyon dolarlık alış, DİBS'te ise 151 milyon dolarlık satış gözlenmekte. Jeopolitik gerilime karşın küresel finansal koşulların yeni yılda da destekleyici görünümünü sürdürmesinin katkısıyla GOÜ'lere portföy akımlarında girişlerin sürmesi beklenebilir ve bu da cari açığın finansmanında elimizi rahatlatabilecek bir unsur olarak görülmektedir.
Krediler ve mevduatları içeren diğer yatırımlarda da 0,8 milyar dolarlık bir giriş gözükmekte. Bankaların 20 ayın en yüksek aylık dış borç çevirme oranına erişmesi de bankaların yurt dışından kredi piyasalarına rahatlıkla erişebildiğini göstermesi açısından önemli.
Doğrudan yatırımlarda ise 0,2 milyar dolarlık bir giriş mevcut. Net hata noksan kaleminde ise 1,85 milyar dolarlık son 6 ayın en yüksek çıkışı gözükmekte.
Kasım ayında rezervlerdeki artış ise 0,7 milyar dolar gerçekleşti. Hazine'nin kasım ayındaki eurobond ihracı rezervlerdeki artışa destek verdi.
Tablo 2. Cari dengenin finansman kaynakları (USD Milyon)
Rezervlerdeki (+) değeri rezervlerdeki azalışı, rezervlerdeki (-) değeri rezervlerdeki artışı göstermektedir.
Bankacılık sektörünün hem aylık hem de 12 aylık kümülatif borç çevirme oranlarındaki toparlanma dikkat çekiyor. Diğer-reel sektör %100'e yakın konumunu sürdürüyor. Bankacılık sektöründe ise dip olarak %62,1 seviyesini görmüştük. Mevcut durumda 12 aylık kümülatif borç çevirme oranında %70,5 seviyelerindeyiz.
Şekil 2.Uzun Vadeli Dış Borç Çevirme Oranları (12 Aylık Kümülatif)
2020 yılında bizi nasıl bir büyüme bekliyor, güçlü büyümenin cari denge üzerindeki etkisi ne olacak?
Bu sene ekonomi yetkililerince büyümenin %5 düzeyinde gerçekleşmesi beklenmekte. Cari dengede ise ithalat ile milli gelir arasındaki ilişkinin son dönemde belirgin bir biçimde zayıflaması öne çıkarılarak belirgin bir bozulma gerçekleştirmeyeceği vurgulanıyor.
Merkez Bankası, ithalat ile milli gelir arasındaki ilişkinin zayıflamasına firmaların üretim yapısındaki değişimin etkili olduğunu savunuyor.
