Haziran ayında anket göstergeleri salgın öncesi seviyelere ulaşmak için iyileşme temposunu belirginleştiriyor. Mayıs ayında olduğu gibi inşaat sektörü ve reel sektör güven endeksleri öncülüğünde hizmet, perakende ve tüketici güven endeksinin toparlanma eğilimini sürdürdüğü görülüyor. Bütün bu göstergeler hızlı bir şekilde normalleşme sürecine adım attığımızı teyit ediyor. Mayıs ayına benzer şekilde mevcut duruma ilişkin göstergelerin daha sınırlı artış sergilediği, normalleşme adımlarının katkısıyla gelecek 3 aya yönelik beklentilerin ise daha hızlı arttığı gözleniyor. Haziran ayında güven endekslerinin yanı sıra sanayi üretimine öncü olması açısından takip ettiğimiz elektrik tüketimi ve iç talebin gidişatına ışık tutan kredi kartı harcamalarının da salgın öncesi seviyelere yaklaştığını görüyoruz. Haziran ayında kredilerde güçlü seyir sürmekte, hafta sonu yapılan zorunlu karşılıktaki düzenlemeyle kredilerdeki artışın sürmesini bekleriz. Bütün bu gelişmeler ise ''V tipi'' bir toparlanmanın olası olabileceğine yönelik sinyal veriyor.
Şekil
1. Güven endekslerinde salgın öncesi seviyeleri yakalama çabası
- Mevsimsel etkilerden arındırılmış reel kesim güven endeksi, haziran ayında aylık 16,3 puan artarak 89,8 seviyesine çıktı. Ancak hala iyimserlik eşiği olan 100 seviyesinin altında ve geçen sene aynı dönemin yaklaşık 7 puan altında.
- Arındırılmış verilerle kapasite kullanım oranı ise aylık 3,1 puan artarak %65,8 seviyesine çıktı, ancak geçen senenin ortalaması olan %75,7 seviyesinin oldukça altında bulunuyor. Dayanıklı mal, tekstil ürünleri ve giyim eşyası imalatı ile elektrikli teçhizat imalatı kapasite kullanım oranını yukarı çeken kalemler.
- Sektörel güven endekslerinden; inşaat sektörü güven endeksi güçlü artışlarını sürdürüyor. Faiz indirimlerinin desteğiyle son iki ayda inşaat sektörü güven endeksindeki yükseliş 33 puanı buldu ve endeks yıl başındaki seviyelere geri döndü. İnşaat sektöründeki iyileşmeyi reel, hizmet ve perakende sektör güven endeksindeki toparlanma izledi.
- Ekonomik güven endeksi, tüketici güveni, perakende ticaret, hizmet, inşaat ve reel kesim endeksinin belirlenmiş alt endekslerinin ağırlıklandırılarak (20 alt endeks) hesaplandığı, üretici ve tüketici tarafının ekonomik duruma ilişkin beklentilerini ve değerlendirmelerini içeren bir endekstir. Bugün açıklanan verilerin ışığında ekonomik güven endeksi, haziran ayında hesaplarımıza göre 61,7 seviyesinden 73,515 seviyesine doğru hızlanacak. Salgın öncesi endeks 91'li seviyelerdeydi.
Dikkat Çeken Gelişmeler
- Normalleşme adımlarıyla birlikte gelecek 3 aya yönelik beklentilerde, başta üretim hacmi ve ihracat siparişleri olmak üzere artış görmekteyiz. Hatta üretim hacmi, geçen seneki haziran ayının 10,7 puan üzerine çıkmış durumda. Haziran ayına ilişkin küresel PMI verileri, dün toparlanma işaretlerini güçlendirdi, özellikle başlıca ihracat ortağımız olan Euro Bölgesi öncülüğünde hızlı bir toparlanma dikkat çekti. İhracat siparişlerinde mayıs ayına göre artış beklentisi bu görünümle uyumlu gözüküyor.
Şekil 2. V tipi toparlanma beklentisi ile gelecek 3 aya yönelik üretim ve ihracat beklentileri iyileşiyor.
Bununla birlikte haziran ayının ilk 23 gününe ait gerçekleşen ihracat rakamlarını da görebiliyoruz. Buna göre 1-23 Haziran tarihleri arasında ihracat 9,1 milyar USD gerçekleşti. Ayın geri kalanını ortalama olarak hesapladığımızda ise mayıs ayına göre ihracatın aylık %19 civarında artış sergileyebileceğini hesaplıyoruz.
Kapasite kullanım oranına mal grupları bazında baktığımızda, dayanıklı tüketim malları başta olmak üzere bütün ana alt kalemlerin artış sergilediğini görüyoruz. İkili sektör bazında incelediğimizde, tekstil, deri, giyim ve elektrikli teçhizatta en yüksek aylık artış görüyoruz. Eczacılık ürünleri, kağıt ürünleri, gıda ürünleri ve ana metal sanayi ürünlerinin imalatı ise kapasite kullanım oranını aşağı çeken ana kalemler. Mayıs ayında otomotiv sektörünün faaliyetine yeniden dönmesiyle birlikte motorlu kara taşıt imalatı geçen ay en güçlü artış sergileyen kalem olmuştu. Bu ay ise bu kalemde artışın daha sınırlı olduğunu görüyoruz. Bununla birlikte tüketici güveninin detaylarında da otomobil alma ihtimalinin artmayı sürdürdüğünü görüyoruz, bu görüntü motorlu taşıt imalatını destekleyici olabilir. Virüsün yarattığı endişenin ulaşım tercihleri üzerinde de belirleyici olma ihtimali bulunurken, kişiler özel otomobille ulaşıma yönelmeyi tercih etmeye devam ediyor.
Tablo 1. Dayanıklı tüketim malı imalatındaki iyileşme öncülüğünde kapasite kullanım oranı toparlanmaya çalışıyor.
Şekil 3. Güven endekslerindeki güçlü toparlanmaya karşın kapasite kullanım oranında toparlanma sınırlı kalıyor.
Bilgi Notu: Kapasite Kullanım Oranı Nedir?
Örneğin, %77'lik bir kapasite kullanım oranının anlamı, bir fabrikanın 100 birim mal üretebilecek iken 77 birim mal üretmesidir. Neticede KKO'nun yüksek olduğu dönemlerde, firmaların kapasitelerini artırma eğiliminde olmasıyla üretimleri artmakta ve sanayi üretimi de artış göstermektedir.
