Bütçe dengesi, aralık ayında 30,8 milyar TL açık verdi. 2019 yılında ise bütçe dengesi 123,7 milyar TL açık vererek Yeni Ekonomi Programı tahmini olan 125 milyar TL'nin hemen altında gerçekleşti. Bütçe açığı/GSYH oranı da %2,9 ile YEP tahmini ile uyumlu gerçekleşti. 2019 yılında faiz dışı açık ise 21,9 milyar TL olan YEP tahminin üzerinde 23,7 milyar TL gerçekleşti.
- 2019 yılında diğer gelirlerin %48 artış sergilemesinin katkısıyla bütçe gelirleri yıllık %15,5 artış gösterdi. Faiz harcamalarındaki yıllık %35, faiz dışı harcamalarındaki yıllık %19 artışla toplam harcamalar yıllık %20 artış sergiledi. Böylece bütçe açığı yıllık %70 artışla 123,7 milyar TL gerçekleşti.
- Dördüncü çeyrekte vergi gelirlerinde kısmi bir toparlanmanın başladığını ve aralık ayında bunun kısmi güçlendiğini gözlemlesek de 2019 yılının genelinde vergi gelirleri, %8,3 artışla enflasyonun altında bir artış kaydetti. 2019 yılında ekonomik aktivitedeki yavaşlamayla azalan vergi gelirleri, tek seferlik gelirlerle (yapılandırmalar, yedek akçe, bedelli askerlik vs…) telafi edildi. 2019 yılında reel olarak ortalama %5,7 düşüş kaydeden vergi gelirlerine karşın, diğer gelirler reel olarak ortalama %98 arttı.
- TCMB, 2019 yılında 37 milyar TL kar ve 41 milyar TL ihtiyat akçesini Hazine'ye aktararak toplamda yaklaşık 78 milyar TL kaynak sağlamıştı. Bu sene ise TCMB'nin toplamda yaklaşık 46 milyar TL bütçeye katkı yapmasını beklemekteyiz, bu geçen sene ile kıyaslandığında TCMB'den bütçeye daha ılımlı bir destek olacağı anlamına gelmekte. Dolayısıyla ekonomik aktivitedeki toparlanma ile vergi gelirlerinde iyileşme beklesek de harcamalardaki tasarrufla birlikte bütçe dengesinin desteklenmesinin gerektiği görülmekte.
- Harcamalar; ekonomik aktiviteyi destekleyici tedbirler, artan güvenlik ve faiz harcamaları ve personel giderleri gibi faktörlerle geçtiğimiz sene belirgin yükseliş kaydetti. Bütçe giderlerinin %40 ile en büyük payını oluşturan cari transferler, başta ''Sağlık, Emeklilik ve Sosyal Yardım Giderleri'' kaynaklı olmak üzere artışını sürdürdü. 2018 yılında reel olarak ortalama %2,6 artış kaydeden cari transferler, 2019 yılında reel olarak ortalama %11 artış kaydetti. Faiz harcamalarında reel olarak artış sürdü.
2020 yılında ise bütçe gelirlerinin yıllık %9,2 artış, harcamaların da yıllık %9,6 artış sergilemesi öngörülmekte, böylece bütçe açığının bu sene %12 artışla artış hızını azaltması öngörülmekte.
Şekil 1. YEP tahmininde, 2020 yılı bütçe açığının artış hızının azalması bekleniyor
Şekiller 2. Bütçe Açığı/GSYH oranının 2020 yılında da %2,9 seviyesinde sabit kalması bekleniyor
Dikkat çeken noktalar
Gelirler kısmında
Faiz indirimlerinin gecikmeli etkisiyle vergi gelirlerinde toparlanma başladı.
- Aralık ayında bütçe gelirlerinde; kurumlar vergisinde ve tek seferlik diyebileceğimiz diğer gelirlerde (Merkez Bankası kâr transferi, ihtiyat akçesi, cezalar vs..) yıllık azalışa karşın genel olarak iyileşme sürüyor. Vergi gelirlerinin yaklaşık %50'sini oluşturan dolaylı vergilerde (ÖTV, dahilde alınan KDV, MTV…) reel olarak (enflasyondan arındırılmış) son 28 ayın en yüksek artışını görüyoruz. Aralık ayında gelir vergisi, motorlu taşıtlar vergisi, ÖTV ve dahilde alınan KDV'de artış gözlendi. Aralık 2018'de faizler, paylar ve cezalar kaynaklı diğer gelirlerde güçlü bir artış gözlemlemiştik, bundan dolayı Aralık 2019'da diğer gelirlerde yıllık düşüş gözlemlemekteyiz.
- Yıl genelinde ise diğer gelirler, gelir vergisi, ÖTV ve BSMV'deki yükseliş öne çıktı.
Giderler kısmında
- Aralık ayı özelinde faiz giderlerinde, cari transferler ve mal ve hizmet alım giderlerindeki artış dikkat çekerken, sermaye giderlerinde düşüş gözlenmekte.
- 2019 yılı özelinde ise sermaye giderleri ve hanehalkına yapılan transferler haricinde bütçe giderlerinin genelinde yıllık bazda artış görmekteyiz. Harcamaların en büyük kalemini oluşturan cari transferlerdeki ve personel giderlerindeki %24'lük artış öne çıkmakta. Mal ve hizmet alımlarında da %16,9'luk artış dikkat çekmekte.
