Mevsim etkilerinden arındırılmış işsizlik oranı, ocak döneminde (Aralık 2019, Ocak 2020 ve Şubat 2020 aylarını kapsamakta) %13'ten %12,6'ya gerileyerek Kasım 2018'den beri en düşük seviyesinde gerçekleşti. İşsizlik oranının sınırlı düşüşünde 2020 yılının ilk iki ayındaki toparlanmanın ve iş gücüne katılım oranındaki gerilemenin belirleyici olduğunu görüyoruz. Aralık döneminde %52,3 olan iş gücüne katılım oranı ocak döneminde %51,8'e gerilemiş durumda.
Arındırılmış verilere göre, ocak döneminde inşaat istihdamı geçen önceki döneme göre 2 bin kişi artarken, sanayi istihdamı 50 bin kişi ve tarım istihdamı da 32 bin kişi azalışla toplam istihdamı aşağı çekti. Hizmet istihdamı ise 20 bin kişi azaldı. Genç nüfusta işsizlik oranı %23,8 seviyesinden Kasım 2018'den beri en düşük rakam olan %22,9 seviyesine geriledi. Temmuz ayında rekor seviye olan %27'yi görmüştük. Tarım dışı işsizlik oranı, %15,1'den %14,6 seviyesine geriledi. Bu veri de Kasım 2018'den beri görülen en olumlu veri.
Arındırılmamış verilere baktığımızda ise işsizlik oranı ocak döneminde %13,7'den %13,8'e yükselirken, tarım dışı işsizlik oranı ise %15,7'den %15,8'e yükseldi.
Şekil 1. İşsizlik rakamlarında son görünüm
ISO imalat PMI verisi yılın ilk iki ayında genişleme bölgesinde gelmesinden sonra mart ayında, salgının etkisiyle 48,1'e geriledi. PMI verileri geleceğe ilişkin beklentileri de içermekte. Salgının asıl etkileri ise 2.çeyrek ile belirginleşecek. Neticede öncü göstergelerin yönünü aşağı çevirmesi iktisadi faaliyetin duraksamaya başladığına işaret ediyor. Büyümedeki yavaşlamanın istihdam piyasasına yansımasının ise Hükümet'in ve TCMB'nin aldığı koordineli tedbirlerle sınırlanacağını düşünmekteyiz.
Ayrıca salgının istihdam özelinde hizmet sektörü turizm ağırlıklı olmak üzere imalat sektörüne de negatif yansımaları olacaktır. İyi senaryo altında eğer 2.çeyrekte salgın belirgin yavaşlarsa turizm sektörü az hasarlı kapacaktır fakat tedbirlerin sürdüğü bir ortamda hizmet sektörünün istihdam piyasasına katkısı sınırlı olacaktır.
Şekil 2. Mart ayı PMI verisi artış trendini kırarak, daralma bölgesine geçti.
Yeni gelen veri aslında koronavirüsün etkilerinin pek fazla hissedilmediği son istihdam verisi oldu çünkü işsizlik verileri ortalama açıklanıyor ve kademeli olarak etkileri artacaktır. Örneğin ocak ayı işsizlik verisi aslında Aralık 2019,Ocak 2020 ve Şubat 2020'nin ortalaması. Bir sonraki ayda mart ayının ortalamaya katılması ise ki burda da yaklaşık bir haftalık etki içereceğinden sonraki ayda da istihdam rakamlarında pek fazla değişiklik görmeyeceğiz. Temmuz ayında açıklanacak nisan ayına ilişkin(Mart-Nisan-Mayıs 2020) işsizlik datası ile salgının Türkiye istihdam piyasasına olan etkilerini tam olarak görebileceğiz. Son İŞKUR verilerine baktığımızda kayıtlı işsiz sayısında 3,45 milyon kişiden martta 3,67 milyon kişiye yükseldiğini görmekteyiz. İlk çeyreğin genelinde momentum kazanan ekonomide geçen sene mart ayı ile bu sene kıyaslandığında ise kayıtlı işsiz sayısının 4 milyondan 3,7 milyona gerilediğini görmekteyiz.
Salgının etkileri, iyiye giden ivmeyi biraz kıracaktır. Bu bağlamda para ve maliye politikaları ile önlemler alındığını görmekteyiz. İlk etapta TCMB olağanüstü toplanarak faiz oranını %10,75'ten %9,75'e çekti ve “Koronavirüsün Ekonomik ve Finansal Etkilerine Karşı Alınan İlave Tedbirleri" başlığıyla yayınladığı duyuruda kredi kanalını açık tutmak için bankalara yönelik likidite tedbirlerini ve ihracatçı firmaların dünyada azalacak ticaret hacminden daha az etkilenebilmeleri adına reeskont kredilerine yönelik tedbirleri açıkladı. Ayrıca Hükümet istihdam piyasasının daha az etkilenmesi adına bir dizi düzenleme açıkladı ve önümüzdeki günlerde de bu kapsamda bir torba yasanın çıkması beklenmekte. Alınan önlemlerden öne çıkanların bazıları;
1. Salgın nedeniyle kısa çalışma ödeneğinden yararlanma koşullarına esneklik getirildi.
2. Belirli meslek grupları ve esnaf mücbir sebep kapsamına alınarak vergi ve SGK ödemeleri ertelendi.
3. Kamu bankalarının aracılığıyla zor durumda kalan esnafa kredi imkanı genişletildi.
4. İşten çıkarma 3 ay yasaklanacak.
5. 15 Mart tarihinden itibaren işten çıkarılan ve işsizlik maaşı alamayan veya ücretsiz izne ayrılan çalışanlara günlük 39,24 lira nakdi ücret desteği verilecek.
6. Faaliyeti bulunmayan işletmelerden tekrar faaliyete başlayana kadar ilan ve reklam vergisi ve çevre temizlik vergisi alınmayacak.
Dünyada da salgının istihdam piyasası üzerinde etkili olmaya başladığını görmekteyiz. Örneğin ABD işsizlik maaş başvuruları son üç haftada 16 milyon seviyesini aştı ki bu rakamın %3,5 ile tarihi düşük seviyelerde bulunan ABD'de işsizliğin şu anda %10'ları aştığı tahmin edilmekte. Cleveland Fed Başkanı Mester de öncesindeki konuşmasında işsizliğin %30'a çıkabileceğini vurgulamıştı. Bu bağlamda Büyük Bunalım dönemindeki benzer rakamların görülmesi kuvvetle muhtemel. Ayrıca ILO(Dünya Çalışma Örgütü)'ya göre 2.çeyrekte dünya ekonomisinde 195 milyon kişinin işini kaybetmesi olası ki bu rakam son finansal krizde de görülmeyen bir rakam.
Ayrıca yaşadığımız salgının etkilerinin fazla olmasının sebebi Dünyadaki artan küreselleşme sonucu global ticaretin önceki dönemlere göre artması. Örneğin COVİD-19, İspanyol gribi kadar can almayacak ya da SARS virüsündeki kadar fakat dünya birbirine 1918'de veya 2002'de olduğundan ekonomik anlamda daha bağımlı.
Şekil 3. Küresel ölçekte artan ticaret hacmi salgının etkilerini katlamakta.
Son olarak ise salgın Dünya'da uygulanan ekonomik rejimlere göre de bölgesel olarak istihdam piyasaları farklılaşacak. ABD sisteminin liberal ekonomik sistemin getirdiği daha esnek çalışma koşulları kısa vadede işsizlik rakamlarını oldukça etkileyecek, Avrupa'da ise işçiden yana olan katı düzenlemeler sebebiyle ABD kadar yüksek işsizlik rakamlarının telaffuz edilmesi beklenmemekte ama uzun vadede salgının etkileri kırıldığında ABD'de istihdam açısından hızlı toparlanma göreceğimizi fakat Avrupa'da buna benzer bir ani toparlanma beklememekteyiz.
Şekil 4. İşsizlik oranlarının Dünya'daki son görünüm
